Union Budget 2025 Expectations: మరికొన్ని గంటల్లో కేంద్ర బడ్జెట్ లోక్‌సభ ముందుకు రాబోతోంది. కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ రేపు ఉదయం 11 గంటలకు 2025-26 ఆర్థిక సంవత్సరానికి బడ్జెట్ను సమర్పించనున్నారు. వరుసగా ఎనిమిదోసారి ఆమె ఈ బడ్జెట్ను ప్రవేశపెట్టటం విశేషం. బ్రిటిషర్ల నుంచి స్వాతంత్ర్యం పొందిన మనదేశం.. తొలినాళ్లలో బ్రిటిష్ వారి విధానాల ప్రకారమే బడ్జెట్ను ప్రవేశపెట్టినా, కాలంతో బాటు మన బడ్జెట్‌లో అనేక మార్పులొచ్చాయి. తొలి బడ్జెట్ రోజున మన దేశ జీడీపీ రూ.2.7 లక్షల కోట్లు కాగా, నేడు అది దాదాపు రూ.184.6 లక్షల కోట్లకు చేరింది. అంటే ఈ 78 ఏళ్లలో స్థూల దేశీయోత్పత్తి(జీడీపీ) 68 రెట్లు పెరిగింది. 1947లో అత్యంత బలహీన ఆర్థిక వ్యవస్థగా ఉన్న మన దేశం నేడు ప్రపంచపు అయిదవ అతిపెద్ద ఆర్థిక శక్తిగా ఎదిగింది. రైల్వే మీద వచ్చే ఆదాయం మీద జీడీపీ ఆధారపడి ఉండటంతో బ్రిటిషర్లు 1924 నుంచి రైల్వే బడ్జెట్ను విడిగా ప్రవేశపెట్టేవారు. కేంద్ర బడ్జెట్, రైల్వే బడ్జెట్ విడివిడిగా సమర్పించిన ఏకైక దేశంగానూ అప్పట్లో భారత్ గుర్తింపు పొందింది. అయితే, 2017లో ఎన్డీయే సర్కారు ఆ విధానానికి స్వస్తి పలికి, రైల్వే బడ్జెట్‌నూ కేంద్ర బడ్జెట్‌లో విలీనం చేసింది. ఆ ఏడాది అరుణ్ జైట్లీ తొలిసారిగా సంయుక్త బడ్జెట్ను పార్లమెంట్‌కు సమర్పించారు.
మన దేశంలో 165 ఏళ్ల క్రితం 1860, ఏప్రిల్ 7న స్కాట్లండ్‌కు చెందిన వ్యాపారవేత్త, ఆర్థికవేత్త, లిబరల్ నేత జేమ్స్ విల్సన్ బ్రిటిష్ ఇండియా ప్రభుత్వపు తొలి బడ్జెట్ను సమర్పించారు. వైస్రాయ్ ఎగ్జిక్యూటివ్ కౌన్సిల్ తొలి ఆర్థిక కమిటీ సభ్యుడైన ఆయన ది ఎకనమిస్ట్ వీక్లీ అనే పత్రికతో బాటు చార్టెర్డ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా- ఆస్ట్రేలియా- చైనాను స్థాపించారు. ఈ బ్యాంకు 1969లో ‘స్టాండర్డ్ బ్యాంక్ తో విలీనమై.. స్టాండర్డ్ చార్టెర్డ్ బ్యాంక్‌గా మారింది. ఇక స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాతి తొలి బడ్జెట్ను 26 నవంబర్ 1947న నాటి ఆర్థిక మంత్రి రామస్వామి షెట్టి కందస్వామి షణ్ముగం షెట్టి (ఆర్‌కే షణ్ముగం షెట్టి) సమర్పించారు. గణతంత్ర భారత్‌లో తొలి బడ్జెట్ సమర్పించే అవకాశం జాన్ మథాయ్‌కు దక్కింది. ఫిబ్రవరి 28,1950న ఆయన లోక్‌సభలో బడ్జెట్ను ప్రవేశపెట్టారు. ఆ బడ్జెట్ రూపకల్పనలో ప్రొ. ప్రశాంత చంద్ర మహలనోబిస్ కీలక పాత్ర పోషించారు. భారత గణాంక శాస్త్ర పితామహుడిగా పేరున్న ఆయనే.. ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూషన్‌ను స్థాపించారు.
సాధారణంగా బడ్జెట్.. అనగానే ఆర్థిక మంత్రులు గుర్తుకొస్తారు. కానీ, మనదేశంలో పలు సందర్భాల్లో దేశ ప్రధానులే బడ్జెట్ను సమర్పించారు. ఆ ఘనత అందుకున్న తొలి ప్రధాని పండిట్ నెహ్రూ. ఆర్థికమంత్రి టీటీ కృష్ణమాచారి రాజీనామాతో 1958-59 బడ్జెట్ను నెహ్రూయే ప్రవేశపెట్టారు. రెండోసారి.. 1970లోనూ నాటి ఆర్థిక మంత్రి మొరార్జీ దేశాయ్ రాజీనామాతో ప్రధాని ఇందిరాగాంధీ పద్దును ప్రవేశపెట్టారు. తద్వారా బడ్జెట్ ప్రవేశపెట్టిన తొలి మహిళగా చరిత్రలో నిలిచారు. 1987-88లో నాటి ఆర్థికమంత్రి వీపీ సింగ్ రాజీనామాతో ప్రధాని రాజీవ్‌గాంధీ.. బడ్జెట్ను సమర్పించారు. ఇలా, ఒకే కుటుంబానికి చెందిన మూడు తరాల వారు ప్రధాని హోదాలోనే బడ్జెట్లు ప్రవేశపెట్టారు. అలాగే.. మనదేశంలో 10 సార్లు బడ్జెట్ పెట్టిన ఆర్థిక మంత్రిగా మొరార్జీ దేశాయ్ రికార్డుకెక్కగా, పి.చిదంబరం 9సార్లు, ప్రణబ్ ముఖర్జీ, యశ్వంత్ సిన్హా 8 సార్లు, మన్మోహన్ సింగ్ ఆరుసార్లు పద్దును ప్రవేశపెట్టారు. (రేపటి పద్దుతో నిర్మలా సీతారామన్ ప్రణబ్ రికార్డును సమం చేయనున్నారు)
ఇక.. మనదేశంలో సుదీర్ఘ బడ్జెట్ ప్రసంగం చేసిన ఆర్థికమంత్రిగా నిర్మలా సీతారామన్ నిలిచారు. 1 ఫిబ్రవరి 2020న ఆమె బడ్జెట్ను(2020-21) సమర్పించి.. 2.42 గంటల పాటు ప్రసంగించారు. అదే ఇప్పటివరకు ఉన్న అతిపెద్ద బడ్జెట్ ప్రసంగ రికార్డు. 2003లో నాటి ఆర్థికమంత్రి జశ్వంత్ సింగ్ 2.13 గంటలు ప్రసంగించారు. ఇక.. తక్కువ టైమ్‌లో బడ్జెట్ ప్రసంగం చేసిన ఆర్థికమంత్రి ప్రణబ్ ముఖర్జీ. 1982లో ఆయన 1.35 గంటల్లోనే ప్రసంగాన్ని ముగించారు. దీంతో నాటి ప్రధాని ఇందిర ఆయనను ప్రసంగాన్ని చమత్కరిస్తూ.. ‘shortest finance minister..longest budget speech’అని సరదా కామెంట్ చేశారు. ప్రణబ్ పొట్టిగా ఉంటారనేది తెలిసిందే. ఇక.. బడ్జెట్ ప్రసంగంలోని పదాల లెక్క ప్రకారం చూస్తే.. 1991లో ప్రధాని పీవీ వద్ద ఆర్థిక మంత్రిగా పనిచేసిన మన్మోహన్ సింగ్ ప్రసంగంలో 18,650 పదాలున్నాయి. అదే అతిపెద్ద నిడివిగల ప్రసంగం కాగా, 2018 నాటి అరుణ్ జైట్లీ ప్రసంగం రెండస్థానంలో నిలిచింది. ఇందులో 18,604 పదాలున్నాయి. ఇక కేవలం 800 పదాలతో అతి క్లుప్తంగా చేసిన ఆర్థిక మంత్రిగా హీరూభాయ్ ముల్జీభాయ్(1977) పటేల్‌ నిలిచారు.
మరోవైపు, ఈ 78 ఏళ్లలో బడ్జెట్ సంప్రదాయాల్లోనూ మార్పులొచ్చాయి.‘బగెట్’(చిన్న సంచీ) అనే ఫ్రెంచి పదం నుంచి బడ్జెట్ అనే పదం వచ్చింది. అందుకే పాత రోజుల్లో బడ్జెట్ పత్రాలను ఒక బ్యాగ్‌లో పెట్టుకుని వచ్చేవారు. కాలక్రమంలో బ్యాగ్ స్థానంలో బ్రీఫ్‌కేస్ చేరింది. 2019లో నిర్మలా సీతారామన్ బ్రీఫ్‌కేసుకు బదులుగా జాతీయ చిహ్నం ఉన్న ఎర్రటి వస్త్రంలో చుట్టి తీసుకొచ్చారు. 2021లో దానినీ మార్చేసి ఆధునికతకు, డిజిటల్ ఇండియాకు అద్దం పడుతూ టాబ్లెట్‌‌లో బడ్జెట్ను తీసుకొచ్చారు. అలాగే, బడ్జెట్ను తొలుత ఆంగ్లంలోనే ప్రింట్ చేయగా, 1955 నుంచి హిందీలోనూ కాపీలను ప్రింట్ చేయడం ప్రారంభించారు. బ్రిటిషర్ల కాలంలో బడ్జెట్ను ఫిబ్రవరి నెల చివరి పనిదినం రోజు సాయంత్రం 5 గంటలకు బడ్టెట్‌ను ప్రవేశపెట్టేవారు. అయితే, 1999లో నాటి అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి సర్కారు ఈ సమయాన్ని ఉదయం 11 గంటలకు మార్చింది. నాడు ఆర్థిక మంత్రిగా యశ్వంత్‌సిన్హా ఉన్నారు. 2016 వరకు ఇదే పద్ధతి కొనసాగగా, 2017లో వలస విధానాలకు స్వస్తి చెబుతూ, ఫిబ్రవరి 1న బడ్జెట్ పెట్టటం ప్రారంభించారు. ఆ ఏడాది. అరుణ్‌జైట్లీ 1 ఫిబ్రవరి 2017న బడ్జెట్ను పార్లమెంట్ ముందుంచారు.
బడ్జెట్ ముద్రణలోనూ ఈ ఏడున్నర దశాబ్దాల కాలంలో అనేక మార్పులొచ్చాయి. 1950 వరకు రాష్ర్టపతి భవన్‌లో బడ్జెట్ కాపీలను ముద్రించేవారు. కానీ అప్పట్లో బడ్జెట్ వివరాలు లీకైన నేపథ్యంలో.. ముద్రణను ఢిల్లీలోని మింటో రోడ్‌లోని ప్రెస్‌కు మార్చారు. పిదప, 1980లో నార్త్ బ్లాక్ బేస్‌మెంట్‌లో అన్ని హంగులతో ప్రభుత్వ ప్రెస్‌ను ఏర్పాటు చేసి అక్కడే ముద్రిస్తూ వచ్చారు. కానీ కొవిడ్ వల్ల 2021లో ప్రింటింగ్ పద్దతికి స్వస్తి చెప్పి ఎలక్ట్రానిక్ పద్ధతిలో బడ్జెట్ ప్రతులను ఎంపీలకు అందజేయడం మొదలైంది. అలా.. 2021-22 బడ్జెట్ తొలి కాగిత రహిత బడ్జెట్‌గా నిలిచింది. ఆ తర్వాత మొబైల్ యాప్‌లోనూ బడ్జెట్ పత్రాలను అందుబాటులో ఉంచుతున్నారు.
బడ్జెట్ తయారీలో హల్వా వేడుకకూ ఒక ప్రత్యేకత ఉంది. బడ్జెట్ సమర్పణకు 10 రోజుల ముందు ఈ వేడుక జరుగుతుంది. ఏదైనా శుభకార్యాన్ని ఆరంభించే ముందు నోటిని తీపి చేయడం భారత సంప్రదాయం. బడ్జెట్ ముద్రణలోనూ దానిని పాటించడం ఆనవాయితీగా మారింది. ఓ పెద్ద కడాయిలో హల్వాను తయారు చేసి.. బడ్జెట్ తయారీలో కీలకంగా వ్యవహరించిన ఉన్నతాధికారుల నోటిని ఆర్థికమంత్రి తీపిచేస్తారు. ఆర్థిక మంత్రి, అధికారులు, ఉద్యోగులు ఈ వేడుకలో పాల్గొంటారు. అయితే దశాబ్దాలుగా అమలైన ఈ సంప్రదాయానికి 2020లో కొవిడ్ వల్ల బ్రేక్ పడింది. దీంతో ఆ ఏడాది ఆర్థికశాఖ అధికారులు, సిబ్బంది ఉన్న నార్త్‌బ్లాక్ కే స్వీట్ ప్యాకెట్లను పంపారు. హల్వావేడుక పూర్తయిన మరుక్షణం నుంచే బడ్జెట్ కాపీల తయారీ జరుగుతుంది. బడ్జెట్ టీమ్, ఈ కాపీల తయారీతో సంబంధమున్న సిబ్బంది అంతా బడ్జెట్ ప్రవేశపెట్టటం పూర్తయ్యేవరకు (10 రోజులు) నార్త్ బ్లాక్‌లోని ప్రత్యేక భవనంలోనే ఉంటారు. ఆ పది రోజులు వారిదగ్గర కనీసం సెల్ ఫోన్‌నూ అనుమతించరు. 1950లో బడ్జెట్ లీక్ కావడంతో నాటి నుంచి ఈ పద్ధతి మొదలైంది.